บันทึกนี้ สรุป "กระบวนทัศน์" "กระบวนการ" ในการน้อมนำ ปศพพ.
มาใช้ขับเคลื่อน ทักษะในศตวรรษที่ 21 ในพื้นที่อีสานตอนบน ซึ่งได้
"สรุปแทรก" (ไม่ใช่บรรยาย แต่เป็นเหมือนสรุป
ไม่เหมือนสรุปเพราะพูดแทรกตอนโอกาสเหมาะสม) ในการดำเนินกิจกรรมขับเคลื่อน 3
เวทีดังนี้
- วันที่ 17-18 กรกฎาคม 2556
ในเวทีขับเคลื่อนปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงเพื่อการศึกษา (ปศพพ.พศ.)
ที่เราจัดแลกเปลี่ยนเรียนรู้ผู้อำนวยการโรงเรียนและรองวิชาการฯ
- เวทีวันที่ 25 กรกฎาคม 2556 เวทีขับเคลื่อน ปศพพ. พศ. เวทีรองวิชาการและครูแกนนำ ในโครงการเดียวกัน และ
- เวที
ขับเคลื่อนทักษะในศตวรรษที่ 21 สู่โรงเรียนศูนย์การเรียนรู้ฯ
(ร.ร.ศรร.ปศพพ.พศ.) ซึ่งเริ่มโรงเรียนแรกแล้วที่ ชุมชนห้วยค้อมิตรภาพที่
๒๐๖ เมื่อวันที่ 5 สิงหาคม ที่ผ่านมา
ผมเคยเขียนเสนอไว้เมื่อครั้งไปขับเคลื่อนเรื่องนี้ที่โรงเรียนเทศบาลวัดป่าเรไร ร้อยเอ็ด (อ่านได้
ที่นี่)
และผมเองได้ "ฟัง" จากการสนทนาบนโต๊ะกับข้าวกับ อาจารย์ปิยาภรณ์
(ผู้จัดการมูลนิธิสยามกัมมาจล) อีกครั้ง เมื่อวันที่ 22 กรกฎาคม
ที่ผ่านมานี้เอง ว่า
ปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงเพื่อการศึกษาจะพัฒนาทักษะในศตวรรษที่ 21
ในบริบทไทย
นั่นทำให้ผมมั่นใจขึ้นที่จะเสนอเป็นหลักสำคัญในการขับเคลื่อนทักษะในศตวรรษ
ที่ 21 ว่า
ผมเคยเขียนเสนอไว้เมื่อครั้งไปขับเคลื่อนเรื่องนี้ที่โรงเรียนเทศบาลวัดป่าเรไร ร้อยเอ็ด (อ่านได้
ที่นี่)
และผมเองได้ "ฟัง" จากการสนทนาบนโต๊ะกับข้าวกับ อาจารย์ปิยาภรณ์
(ผู้จัดการมูลนิธิสยามกัมมาจล) อีกครั้ง เมื่อวันที่ 22 กรกฎาคม
ที่ผ่านมานี้เอง ว่า
ปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงเพื่อการศึกษาจะพัฒนาทักษะในศตวรรษที่ 21
ในบริบทไทย
นั่นทำให้ผมมั่นใจขึ้นที่จะเสนอเป็นหลักสำคัญในการขับเคลื่อนทักษะในศตวรรษ
ที่ 21 ว่า
ทักษะในศตวรรษที่ 21 + ปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงเพื่อการศึกษา = ทักษะในอนาคตในบริบทของตน
วิธีการในการขับเคลื่อนฯ ที่ "สรุปแทรก" (ไม่ได้แจกเอกสาร) มีดังนี้ครับ
ความจริงคือ "นักเรียนเปลี่ยน" จากการลงพื้นที่อยู่กับครูในพื้นที่ ทำให้รู้ดีว่า ต่อไปนี้คือสิ่งที่เราส่วนใหญ่คิด
- เข้าใจและรู้สึกว่า เนื้อหาที่ต้อง "สอน" มีมาก โดยพิจารณาง่ายๆ จาก "หลักสูตร" ที่เปลี่ยนไป
- เข้าใจว่าผู้เรียนในสมัยนี้มี "สมาธิสั้น" กว่าแต่ก่อนมาก ทำให้เป็นอุปสรรค ลำบากใน "การสอน"
- เห็นและยอมรับแล้วว่า เทคโนโลยีสื่อสารสนเทศเจริญรุดหน้าเร็ว แต่โดยมากจะมองมุม "เลว" ว่าเป็นสิ่งยั่วยุ ทำให้ผู้เรียน "สมาธิสั้น" มากกว่ามองมุม "ดี" แล้วก้าวเท่าทัน แล้วนำสิ่งนั้นๆ มาประยุกต์ใช้ใน "การเรียน"
- มองว่าผู้เรียนคุณธรรมต่ำลง ไม่รักนวลสงวนตัว ไม่กลัวผู้ใหญ่ ไม่ให้ความเคารพ ไม่สุภาพ ฯลฯ
- เห็นว่าผู้เรียนมีคุณภาพต่ำลง ความอดทนน้อย ไม่ขยันเรียน ไม่สู้งาน รักสบาย ทำอะไรไม่เป็น ฯลฯ
แต่ความจริงคือ
- ความ
รู้เพิ่มมากขึ้นมหาศาล ความรู้ใหม่งอกเร็วมโหฬาร
ไม่มีทางที่ในช่วงชีวิตที่เดียวของมนุษย์จะสามารถเรียนรู้เนื้อหาความรู้ที่
มนุษย์ได้ค้นพบแล้วได้ทั้งหมด มีครูบาร์อาจารย์ท่านเปรียบเทียบให้ฟังว่า
แค่เพียงงานวิจัยในสาขาวิชาวิทยาศาสตร์
หากนำมาวางทับกันทันทีที่ได้รับการตีพิมพ์เผยแพร่
กองจะสูงขึ้นด้วยความเร็วถึง 60 กิโลเมตรต่อชั่วโมง
ดังนั้นจึงไม่มีทางที่เราจะ "ส่งผ่าน" ถ่ายทอดความรู้นี้สู่ผู้เรียนได้ทัน
- หากแหล่งเรียนรู้ของคนออกเป็น 2 ส่วนคือ จากภายใน และจากภายนอก
แบ่งความรู้ออกเป็น 3 แบบตามที่อริสโตเติลกล่าวไว้คือ ข้อเท็จจริง (fact)
ทักษะ (Skills) และ จิตวิญญาณหรือปัญญาญาณ (Spiritual)
และแบ่งวิธีการเรียนเป็น 3 แบบ ได้แก่ รับรู้ เรียนรู้ และหยั่งรู้
เราสามารถอธิบายกระบวนการเรียนรู้ของมนุษย์ได้ 3 แบบ ได้แก่
- เรา"รับรู้" "ข้อเท็จจริง" จาก "ภายนอก" สู่ "ภายใน" เพื่อทำความเข้าใจด้วยการ "ฟัง/อ่าน"
- เรา
"รับรู้" "ข้อเท็จจริง" แล้ว "เรียนรู้" ด้วยการ "คิด"
พิจารณาอย่างเป็นเหตุเป็นผล "ลงมือปฏิบัติ" ทดลองวิจัยจนเกิด
ความเข้ารู้ความเข้าใจใน "ศาสตร์" ต่างๆ ตามมาเช่น ความคิดรวบยอด (Concept)
ทฤษฎี (Theory) กฎ (Law) หลักการ (Principle) เป็นต้น และเกิด "ทักษะ"
ขึ้นกับตนเอง
- เรา "หยั่งรู้" "ความจริง"
และยกระดับจิตวิญญาณของตนเอง จาก "ภายใน" ขึ้นเองเมื่อเรา "ภาวนา"
หรือเจริญสติ ฝึกสมาธิ สมถะวิปัสนา ตามแนวทางพุทธ
ซึ่งปัจจุบันกำลังเป็นที่สนใจของผู้นำทางความคิดจิตวิญญาณทั่วโลก
คน
ทั่วไปในที่นี้คือ ผู้เรียนเกือบทุกคน จะ "รับรู้" สิ่งต่างๆ
จากภายนอกเข้ามาก่อนจะ "เรียนรู้" (เว้นแต่จะ "หยั่งรู้" เองจากภายใน)
หรือเรียกว่า เราจะได้รับ "สิ่งเร้า" หรือ "สิ่งกระตุ้น" จาก "ภายนอก"
ซึ่งคนในศตวรรษที่ 21 นี้ จะได้รับสิ่งเร้ามากกว่าคนในศตวรรษที่ 21
นี่อาจเป็นเหตุผลสำคัญที่ทำให้ "สมาธิสั้น" กลายเป็นเรื่อง "ธรรมดา"
ของคนในยุคนี้
- เทคโนโลยีสารสนเทศที่ทัน
สมัย จะทำให้เราสามารถทำให้ผู้เรียน สามารถ รับรู้ เรียนรู้
ความรู้ที่จำเป็นในทักษะในศตวรรษที่ 21 ได้เท่าทัน ดังนั้น
ครูต้องทันเท่าการเปลี่ยนแปลงของเทคโนโลยี มองใน "มุมดี"
และประยุกต์ใช้ในการ "สอน"
- ผู้เรียนคุณภาพต่ำลง
และคุณธรรมต่ำลง ล้วนแล้วแต่เป็น "ผล" ที่ต้องปลงเปิดใจยอมรับ แล้ว
เปลี่ยนกระบวนทัศน์ ปรับกระบวนการ เพื่อสร้าง "เหตุ" ใหม่
ที่จะให้ผลดีขึ้นต่อไป
หลายอย่างเปลี่ยน แต่บางอย่างไม่เคยเปลี่ยน
- สิ่งหนึ่งที่ไม่เปลี่ยนก็คือ "เรียนแบบ ถ่ายทอด ส่งผ่าน" ความรู้จากครูสู่นักเรียน
- ยัง
คงเน้น "เรียนเดี่ยว" ที่ครูคนเดียวยืนหน้าชั้น
เด็กนั่งหันหลังประจันหน้าหาครู ผู้ "บอก สอน ป้อน สั่ง"
แม้จะพูดเสียงดังผ่านไมค์ เปลี่ยนจากห้องกลางป่าไพร
สู่ห้องแอร์ติดโปรเจ็คเตอร์ก็ตาม
เปลี่ยนกระบวนทัศน์
กระบวน
ทัศน์หรือแนวคิด ที่ทำจนเคยชินยึดติด ที่ครูไม่เน้นคิดแต่เน้นจำ
ไม่เน้นทำแต่เน้นท่อง ไม่เน้นทดลองผิดถูก เน้นแต่ปลูกฝังเชื่อไว
ไม่เน้นนำไปใช้ "เรียนชีวิต" แต่หลงติดแยกส่วน "เรียนวิชา"
"เน้นเนื้อหาไม่เน้นกระบวนการเรียนรู้" ครูนักเรียนเรียนเดี่ยวไม่ร่วมมือ หลักสำคัญที่เราต้องยึดถือปฏิบัติ ในการเปลี่ยนกระบวนทัศน์เหล่านี้คือ ปศพพ.พศ. ที่ต้อง เข้าใจ เข้าถึง แล้วจึงพัฒนา
กระบวน
ทัศน์สำคัญที่สุดที่ต้องเปลี่ยนคือ "เรียนชีวิต ไม่ใช่เรียนวิชา"
โดยพิจารณา 3 อย่าง การพัฒนาการเรียนรู้ 3
ทางที่ต้องเชื่อมโยงสอดคล้องเข้าหากัน (อ่านบทสังเคราะห์เรื่อง 3 เชื่อมได้
ที่นี่)
ได้แก่ การเรียนการสอนในห้องเรียน กิจกรรมเสริมในโรงเรียนสิ่งแวดล้อม
แหล่งเรียนรู้ในโรงเรียน และชีวิตจริงนอกโรงเรียน
เหมือนสามห่วงที่เขียนให้ร้อยเรียงดันดังรูปข้างบน
ปรับกระบวนการ
กระบวนการที่กำลังปรับเพื่อขับเคลื่อนฯ ในพื้นที่อีสาน ในช่วงปีนี้มี 5 ประเด็น ได้แก่
- ผู้อำนวยการใช้กระบวนการเชิงราบ หรือกระบวนการกลุ่ม ในการประชุมสื่อสาร และบริหารงานในโรงเรียน
- สำนักงานเขตฯ และศึกษานิเทศก์ เน้นช่วยเหลือและนิเทศแบบกัลยาณมิตร Coaching Mentoring Counseling แบบตามติดต่อเนื่อง
- ครูหันมาใช้จิตวิทยาเชิงบวก เพื่อสร้างแรงบันดาลใจให้กับผู้เรียน
- เน้นกระบวนการเรียนรู้ มุ่งสู่ทักษะอนาคตในบริบทของตนเอง คือ ใช้หลัก ปศพพ.พศ. ในการขับเคลื่อนทักษะในศตวรรษที่ 21
- ผอ.และ
ครู ทำงานเป็นทีม สร้างชุมชนเรียนรู้ครูเพื่อศิษย์ (Professional Learning
Community) หรือ PLC (PLC_ผอ. PLC_ครู) ผู้เรียนเรียนเป็นทีม
แบบมีความสุขสนุกที่ได้เรียน (Play and Learn Community) หรือ PLC_นักเรียน
เรียนแบบ PBL
เป้าหมายการเรียนรู้ คือ เป็นผู้มีอุปนิสัยพอเพียง
เป้าหมายในการพัฒนาการเรียนรู้ คือ ผู้เรียนที่มีอุปนิสัยพอเพียงดังนี้
- ปศพพ. คือ หลักคิด ดังนั้น ผู้มีอุปนิสัยพอเพียง คือผู้ที่ "คิดเป็น"
- ปศพพ. คือ หลักปฏิบัติ ดังนั้น ผู้มีอุปนิสัยพอเพียง คือผู้ที่ "ทำเป็น" (นั่นคือ "แก้ปัญหาเป็น")
- สรุปคือ ผู้มีอุปนิสัยพอเพียง คือผู้ที่คิดและทำตามหลัก ปศพพ. จนติดเป็นนิสัย
เมื่อคิดและทำตามหลัก ปศพพ. จะเกิดคุณลักษณะสำคัญกับผู้เรียน
- มี
ทักษะอนาคตในบริบทไทย ที่สำคัญคือ ๓ร. ๑ว. ที่เสนอโดยศาสตราจารย์
นพ.วิจารณ์ พานิช ต่อมา ผอ.สุพจน์ จากโรงเรียนโพนทองวิทยายน
เสนอเพิ่มเติมอีก ๑ว. จึงเป็น ๓ร. ๒ว. ดังนี้
- มีแรงบันดาลใจในการเรียน เรียนอย่างมีความสุข สนุกที่ได้เรียนรู้
- มีทักษะการเรียนรู้ ได้แก่ ทักษะการคิดอย่างมีวิจารณญาณอย่างมีคุณธรรม มีทักษะการปฏิบัติอย่างมีหลักวิชาการและคุณธรรม (เป็นผู้มีคุณธรรมพื้นฐาาน 8 ประการ ได้แก่ ขยัน ประหยัด ซื่อสัตย์ มีวินัย สุภาพ สะอาด สามัคคี มีน้ำใจ)
- มีทักษะการร่วมมือ หรือ ทักษะการทำงานเป็นทีม
- มีวินัยในตนเอง และ
- ภูมิในในวัฒนธรรม
- คิดก่อนทำ ทำอย่างระวังและรอบคอบ ตรวจสอบประเมินตน ฝึกฝนปฏิบัติพัฒนาให้ยั่งยืน
ในตำราชาวตะวันตก ได้เสนอแนวทางในการปฏิรูปการเรียนรู้ในศตวรรษที่ 21 ไว้ดังรูปด้านล่าง (ผู้สนใจสืบค้นได้ไม่ยาก โดยใช้คำสำคัญ "วิถีการเรียนรู้ในศตวรรษที่ 21")
คุณลักษณะที่ควรจะมี สำหรับโรงเรียนที่เป็นศูนย์การเรียนรู้ตามหลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง (ร.ร.ศรร.ปศพพ.)
จะ
เป็น ร.ร.ศรร.ปศพพ. ต้องผ่านการประเมิน "การประเมินเป็น ร.ร.ศรร.ปศพพ."
แตกต่างจากการประเมินทั่วไป ความโดนนัยที่สำคัญที่สุดคือ
ไม่ใช่การประเมินเพื่อให้ผ่านตามเกณฑ์ แต่เป็นการประเมินเพื่อ "ยืนยัน"
ว่าพร้อมจะเป็นโรงเรียนหลักในการขับเคลื่อนขยายผล ปศพพ.พศ. ต่อไป
คุณลักษณะสำคัญของ ร.ร.ศรร.ปศพพ. ที่สำคัญ ควรมีดังนี้
- เข้าใจเกณฑ์ก้าวหน้า (เกณฑ์ 3-4-5) ถึงระดับ "คุ้มค่า" ถึง "คุณค่า"
- เข้าใจ เข้าถึง และพัฒนา ได้ถึงคำว่า "เรียนชีวิต ไม่ใช่เรียนวิชา"
- อย่างน้อยครูและนักเรียนแกนนำ คิดและทำในระดับคุณธรรมระดับ 6 ของ Lawrence Kohlberg
วิธีการในการขับเคลื่อนทักษะอนาคตในบริบทไทย
เสนอ
ให้แบ่งพิจารณาเป็น 3 ขั้นตอน หรือ 3 ระดับ โดยต้องพิจารณาให้ถึงระดับ
"นักเรียนรายบุคคล" และแต่ละขั้น แม้ครูจะต้องมองในลักษณะขั้นบันได
แต่ต้องไม่ให้แยกส่วนแยกซอย ต้องเรียงร้อยแต่ละขั้นจะเสริมความก้าวหน้า
เป็นฐานพัฒนาของขั้นถัดๆ ไป เริ่มตั้งแต่ "คิดเป็น" "ทำเป็น แก้ปัญหาเป็น"
จนผู้เรียนสามารถ "เรียนรู้เองเป็น" วิธีการนี้เรียกว่า หลักสูตรพัฒนาแบบ 3PBL
แน่อนว่า ทักษะที่สำคัญที่สุดที่ทุกคนต้องมีคือ "อ่านออก เขียนได้
คิดเลขเป็น" ตามมาตรฐานของ สพฐ.
ซึ่งกำหนดไว้ชัดเจนให้ครูทุกคนเคร่งครัดอยู่แล้ว ดังนั้นหลักสูตร 3PBL
จึงไม่ใช่เป้าหมายอะไรใหม่และไม่ใช่มาเสริม แต่เป็นเพียงการเสนอ
"วิธีมองและพิจารณาการพัฒนาการเรียนรู้ให้ง่าย
บอกจุดตรวจเช็คประเมินผลลัพธ์ที่ตัวนักเรียน
และเสนอบทบาทที่สำคัญของครูและนักเรียน"
บันทึกนี้เขียนต่อจากบันทึก "กระบวนทัศน์ และกระบวนการ ในการน้อมนำหลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงเพื่อการศึกษา มาพัฒนาทักษะในศตวรรษที่ 21" อ่านที่นี่ครับ
วิธีการในการขับเคลื่อนทักษะอนาคตในบริบทไทย
เสนอ
ให้แบ่งพิจารณาเป็น 3 ขั้นตอน หรือ 3 ระดับ โดยต้องพิจารณาให้ถึงระดับ
"นักเรียนรายบุคคล" และแต่ละขั้น แม้ครูจะต้องมองในลักษณะขั้นบันได
แต่ต้องไม่ให้แยกส่วนแยกซอย ต้องเรียงร้อยแต่ละขั้นจะเสริมความก้าวหน้า
เป็นฐานพัฒนาของขั้นถัดๆ ไป เริ่มตั้งแต่ "คิดเป็น" "ทำเป็น แก้ปัญหาเป็น"
จนผู้เรียนสามารถ "เรียนรู้เองเป็น" วิธีการนี้เรียกว่า หลักสูตรพัฒนาแบบ 3PBL
แน่อนว่า ทักษะที่สำคัญที่สุดที่ทุกคนต้องมีคือ "อ่านออก เขียนได้
คิดเลขเป็น" ตามมาตรฐานของ สพฐ.
ซึ่งกำหนดไว้ชัดเจนให้ครูทุกคนเคร่งครัดอยู่แล้ว ดังนั้นหลักสูตร 3PBL
จึงไม่ใช่เป้าหมายอะไรใหม่และไม่ใช่มาเสริม แต่เป็นเพียงการเสนอ
"วิธีมองและพิจารณาการพัฒนาการเรียนรู้ให้ง่าย
บอกจุดตรวจเช็คประเมินผลลัพธ์ที่ตัวนักเรียน
และเสนอบทบาทที่สำคัญของครูและนักเรียน"
ขั้นที่ 1 ฝึกคิด
- หลักการสำคัญคือหลักของ "เหตุและผล" (อ่านได้ที่นี่)
เมื่อเราอยากให้นักเรียนเก่งเรื่องคิด คิดเป็น เราต้องทำให้นักเรียนได้
"ฝึกคิด" วิธีกการทำให้นักเรียนได้ฝึกคิด ครูต้องเปลี่ยนมา "ตั้งคำถาม" แทนวิธีการ "บอก ป้อน สั่ง"
- เครื่องมือสำคัญที่ต้องทำให้มาก คือ การอภิปราย โต้เถียงด้วยเหตุและผล หรือที่นิยมเรียกว่า "ถอดบทเรียน" หรือถอดประสบการณ์
- บทบาทที่สำคัญของครู ไม่เพียงแต่ "ตั้งคำถาม" แต่ต้อง "สะท้อน" (Reflect) คอมเมนต์ผลลัพธ์ กลับไปยังผู้เรียนอย่างต่อเนื่อง
- ครู
เป็นผู้คิดสร้างใบงาน หรือ ใบคำถาม หรือแบบฟอร์ม หรือ รูปแบบ (Pattern)
ต่างๆ ให้นักเรียนได้ฝึกคิด เช่น กิจกรรม "กระดาษ 4 พับ"
ใช้สื่อที่นักเรียนสนใจ แล้วค่อยให้ถอดบทเรียน
- เราเรียกการออกแบบในลักษณะนี้ว่า "การเรียนรู้ในรูปแบบ" (Pattern-based Learning)
- ผล
ที่เกิดกับนักเรียนเมื่อเขาคิดเป็น ครูจะเห็นความกล้าคิด กล้าพูด
เพราะว่าเขามั่นใจในตนเอง ที่เขามั่นใจในตนเองเพราะพวกเขาภูมิใจในตนเอง
ที่ภูมิใจในตนเองเพราะพวกเขารูว่าตนเองรู้และถนัดเก่งเรื่องอะไร
และที่เป็นเช่นนั้นได้ ก็เพราะว่าพวกคิดได้คิดเป็นนั่นเอง
- บทบาทที่สำคัญของครูในขั้นตอนนี้ คือเป็น ผู้กระตุ้นพาให้คิด "ครูฝึกคิด" (Coach)
- นักเรียนจะได้ฝึกคิดตาม "หลักคิด ปศศพ." สามารถตีความสื่อต่างๆ ตามหลัก 3 ห่วง 2 เงื่อนไข 4 มิติได้
- คิดวิเคราะห์ก่อนให้รู้ชัดว่า สิ่งนั้นคืออะไร ประกอบด้วยอะไรบ้าง กำลังจะทำอะไร
- เปรียบเทียบ เทียบเคียง ให้เข้าใจบทบาทและความสำเคัญ ตลอดทั้งความสัมพันธ์ระหว่างองค์ประกอบของสิ่งนั้นๆ
- จัดหมวดหมู่ สังเคราะห์หลักการ ใช้หลักวิชาการที่สอดคล้อง เพื่อพิจารณาอย่างเป็นเหตุเป็นผล
- ยึดเหตุผลบนพื้นฐานของความเป็นจริง และความเป็นธรรม
- พิจารณาว่าสิ่งที่จะทำนั้นถูกหรือไม่ถูก ดีหรือไม่ดี ควรหรือไม่ควร เหมาะสมหรือไม่
- ก่อนจะตัดสินใจให้ พอประมาณกับตนเอง
ขั้นที่ 2 ฝึกทำ
- หลักสำคัญคือ การเรียนรู้จากการปฏิบัติ นักเรียนได้ลงมือทำจริง โดยเน้นให้นักเรียนได้ "ฝึกคิดแก้ปัญหา" ที่ครูเป็นคนกำหนด หรือร่วมกันกำหนดขึ้นมา
- ครู
จะเป็นผู้ออกแบบโครงการ (Project)
หรือเปิดโอกาสให้เด็กได้มีส่วนร่วมในการออกแบบโครงการหรือกิจกรรมต่างๆ
ในโรงเรียน เช่น กิจกรรมลูกเสือ เนตรนารี กิจกรรมวันสำคัญทางศาสนา
กิจกรรมส่งเสริมการเรียนต่างๆ คำถามสำคัญสำหรับครูผู้ออกแบบคือ
- ต้องการให้ผู้เรียนได้ฝึกทักษะใด จากโครงการ/กิจกรรม/ฐานการเรียนรู้ นั้น
- นักเรียนจะได้เรียนรู้อย่างไรในโครงการ/กิจกรรม/ฐานการเรียนรู้นั้น นักเรียนจะเกิดทักษะนั้นในขั้นตอนใด
- จะรู้ได้อย่างไรว่า ทักษะที่ต้องการนั้นเกิดหรือไม่ ทำอย่างไร นักเรียนจะได้สะท้อนตรวจสอบประเมินตนเองเกี่ยวกับทักษะนั้นๆ
- นักเรียนจะได้ฝึกบูรณาการความรู้และทักษะกับชีวิตและการเรียนการสอนในห้องเรียนอย่างไร
วิธีการสำคัญคือ การฝึกการทำงานแบบ PDCA (Plan Do Check Act) ตามวงจรคุณภาพของ Deming
- ผล
ที่จะเกิดกับนักเรียนเมื่อได้ "ฝึกทำ ฝึกแก้ปัญหา"
คือทักษะการคิดอย่างมีวิจารณญาณ ทักษะการลงมือทำและการแก้ปัญหา
ทักษะชีวิตด้านการทำงานอย่างมีระบบแบบแผน (PDCA)
ทักษะความร่วมมือหรือทำงานเป็นทีม ทักษะการสื่อสารและไอซีที
- เครื่อง
มือสำคัญในขั้นนี้คือ การ "ถอดบทเรียน"หรือ (AAR After Action Review)
การทำ BAR (Before Action Review) การจัดการความรู้ KM
การแลกเปลี่ยนเรียนรู้ด้วยการเล่าเรื่องประสบการณ์ของความสำเร็จ (Success
Story Telling) หรือ SST ฯลฯ
- บทบาทสำคัญของครูจะต้องเน้นทั้งเป็น
ครูฝึก (Coach) เป็นทั้งพี่เลี้ยง (Mentor) และเป็นทั้งหมอใจให้คำปรึกษา
(Counseling) แตกต่างกันไปตามแต่เหตุปัจจัย สถานการณ์
และประสบการของผู้เรียนแต่ละคน อ่านหลักการ CMC ได้ที่นี่ครับ
- นักเรียนจะได้ฝึกนำ ปศพพ. ไปใช้ในชีวิตในกิจกรรม คือ สามารถถอดบทเรียนผลการปฏิบัติ ตามหลักปฎิบัติแบบ 3 ห่วง 2 เงื่อนไข 4 มิติได้
- ก่อนจะทำคิดพิจารณาว่า ความรู้ที่ต้องใช้มีอะไรบ้าง
- เรามีความรู้ประสบการณ์เพียงพอ มั่นใจหรือไม่
- หากไม่ จะสืบค้นหาความรู้หลักวิชานั้นมาอย่างไร คือ Review ทบทวนอย่างไร
- มีใครทำสำเร็จ เป็นแนวปฏิบัติที่ดี (Best Practice) เรื่องนั้นไม่ เขาทำอย่างไร ปัจจัยของความสำเร็จของเราคืออะไร
- เหตุผลที่เรามี ดีและถูกต้องหรือไม่
- วิธีการที่เราจะทำถูกต้องเหมาะสมหรือไม่ คิดก่อน วางแผนก่อน
- พอประมาณกับศักยภาพของเรา กับเวลาที่เรามี กับความดีหรือกำลังทรัพย์ของเราหรือไม่
- ตรงไหนที่น่าจะเป็นปัญหา จัดการความเสี่ยงที่จะเกิดขึ้น
- จะวัดผล ประเมินผลอย่างไร ถึงจะรู้ว่าบรรลุได้ตามที่คาดหวัง
- ผลที่เกิดขึ้นจะดีต่อเราอย่างไร จะดีต่อผู้อื่นหรือไม่ จะดีต่อใคร จะมีผลอย่างไรใน 4 มิติ
ขั้นที่ 3 ฝึกเรียนรู้ด้วยตนเอง
- หลัก
สำคัญคือ นักเรียนเป็นผู้คิดทำทั้งหมดทุกขั้นตอน ตั้งแต่ ตั้งปัญหาเอง
ศึกษาค้นคว้าหาความรู้ ตั้งสมมติฐาน ออกแบบการตรวจสอบสมมติฐานนั้น
ทำการทดลองพิสูจน์เรียนรู้ และเป็นผู้นำเสนอหรือเผยแพร่
- ครูมี
บทบามเน้นเป็น "ผู้อำนวย" (Facilitator) อำนวยให้เกิดการเรียนรู้
เป็นพี่เลี้ยง (Mentor) ดูอยู่ห่างๆ เพื่อกำกับทิศทาง
และให้คำปรึกษาเมื่อจำเป็น
- กระบวนการเรียนรู้ที่ดี
และได้รับการยอมรับอย่างกว้างขวางในขั้นนี้ คือ การเรียนรู้บนฐานปัญหา
(Problem-based Learning) หรือ PBL อ่านแนวทางการเรียนการสอนแบบ PBL
ที่ดีได้ที่นี่
- การเรียนรู้ด้วยตนเอง จะช่วยเสริม "แรงบันดาลใจ" ในการเรียนรู้ให้กับตนได้เอง
- นักเรียนจะได้ฝึกฝนตนเอง โดยการคิดและทำ บนหลัก ปศพพ. สู่การเป็น "คนพอเพียง" ที่ ดี เก่ง และมีความสุขในการดำเนินชีวิต
- การฝึกให้นักเรียน "พึ่งตนเอง" ด้วยการฝึกให้ "เรียนรู้ด้วยตนเอง" ถือเป็น ภูมิคุ้มกันที่ดี ในศตวรรษใหม่นี้นั่นเอง
ท้าย
บันทึกนี้ อยากเสนอให้ครูทุกคน ใช้ 3PBL ชวนให้ทำ พาให้ทำ ทำให้ดู
อยู่เป็นกัลยาณมิตร ให้พวกเขาได้เรียนรู้พัฒนาชีวิตด้วยการ "สั่งสมความดี"
(อ่านทฤษฎีการสั่งสมได้
ที่นี่)
