ขับเคลื่อน PLC เทศบาลเมืองมหาสารคาม _๖๐ : เล่าด้วยภาพ เยี่ยมโครงการบ้านวิทย์น้อย โรงเรียนเทศบาลบ้านแมด

วันที่ ๓๑ กรกฎาคม ๒๕๖๒ โรงเรียนเทศบาลบ้านแมด โรงเรียน&รีสอร์ท เป็นโรงเรียนสุดท้ายใน ๗ โรงเรียนในสังกัดของเทศบาลเมืองมหาสารคาม ที่เราไปเยี่ยมในวงรอบปีการศึกษานี้  เอาภาพมาบันทึกไว้ในความทรงจำครับ

• คุณครูศุรตา พาเด็ก ทั้งอนุบาล ๑, ๒, และ ๓ มาเรียนรวมกัน ทำการทดลองเรื่อง "อากาศต้องการที่อยู่" 
• เริ่มด้วยการสาธิต ทำให้ดูก่อน แล้วจึงพาทำในภายหลัง 
• เทคนิคที่น่าสนใจคือ การนำเอารูปสติกเกอร์หมีน้อย (คล้ายคิดติ้) มาให้เด็ก ๆ สังเกตว่า ตัวหมีน้อยเปียกหรือไม่เปียก โดยให้เด็ก ๆ เอามือแตะที่ตัวหมีน้อยดู ... ผมคิดว่านี่คือกิจกรรมส่งเสริมการสังเกตที่ดี 
• เพราะการสังเกตที่ดี ควรจะใช้ประสาทสัมผัสหลายส่วน ทั้ง ตา หู จมูก ลิ้น ผิวกาย ตามแต่จะเหมาะสมและปลอดภัย  

• จุดเด่นที่เป็นเอกลักษณ์ของโรงเรียนบ้านวิทย์ฯ น้อยที่โรงเรียนเทศบาลบ้านแมด คือ เด็ก ๆ อนุบาลทั้งหมด อ.๑-๓ จะได้มาเรียนรวมกัน เพราะจำนวนนักเรียนมีน้อย  
• ที่ว่าเป็นจุดเด่นเพราะ วิธีเรียนที่ดีที่สุดคือ "การสอน" หาก มีกิจกรรมที่พี่ต้องอธิบายให้น้องฟัง พี่ก็จะเก่งขึ้นเร็วกว่า 
• อย่างไรก็ตาม จุดเด่นนี้จะกลายเป็นจุดด้อยทันที ถ้าครูไปเน้นเรื่องเนื้อหาสำหรับเด็กทุกคน หรือต้องการจะให้ 

ข้อสรุปจากวง PLC ในภาพรวมของการเยี่ยมโรงเรียนเทศบาลบ้านวิทยาศาสตร์น้อย

วันนี้ศึกษานิเทศก์มากันครบทุกท่าน ผมเข้าใจว่า ท่านจะแลกเปลี่ยนเรียนรู้กัน ถึงผลสรุปของการดำเนินโครงการและผลจากการเยี่ยมชมทั้ง ๗ โรงเรียน  ผมจึงเสนอข้อสะท้อนป้อนกลับ (Feedback) ในภาพรวม และข้อเสนอแนะ สำหรับการพัฒนาต่อไป ดังนี้ 

• คลายความกังวลของคุณครูโดยลดความเข้มงวดเรื่องการสรุปเนื้อหาหรือสาระสำคัญทางวิทยาศาสตร์ที่คุณครูยังไม่มั่นใจ ... "ไม่เน้นเนื้อหา" 
• เพิ่มความเข้าใจให้คุณครูเรื่องการ ปลูกฝัง "จิตวิทยาศาสตร์" และ การฝึกทักษะกระบวนการทางวิทยาศาสตร์ (๑๔ ประการ) โดยเฉพาะทักษะฯ พื้นฐาน ๘ ประการ  .... "เน้นทักษะ"
• สิ่งที่ต้องพัฒนาต่อไปคือ การสร้างความมั่นใจในการนำทดลองให้คุณครู  วิธีการสร้างความมั่นใจคือ คุณครูต้องทำการทดลองดูด้วยตนเองก่อน  อาจจัดเป็นวง PLC ให้คุณครูได้มาร่วมกันทดลองแลกเปลี่ยนกันเป็นระยะ  หรือจัดเวทีให้คุณครูได้เป็นวิทยากรในเรื่องที่ตนเองถนัดและประสบความสำเร็จในการสอน

ขอฝากคุณครูและท่าน ศน.  ๓ ประเด็นนี้ครับ 

ขับเคลื่อน PLC เทศบาลเมืองมหาสารคาม _๕๙ : เล่าด้วยภาพ เยี่ยมโครงการบ้านวิทย์น้อย โรงเรียนเทศบาลบ้านค้อ

วันที่ ๓๐ กรกฎาคม ๒๕๖๒ มีนัดกับ อ.อัญชลี ศึกษานิเทศก์ ที่โรงเรียนเทศบาลบ้านค้อ ไปเยี่ยมคุณครูในโครงการบ้านวิทยาศาสตร์น้อย  เอาภาพมาบันทึกเล่าไว้ ให้ได้สืบค้นทบทวนกันว่า เราเดินกันอย่างไร นะครับ

• คุณครูมุกดา พาน้อง ๆ อนุบาล ๓ เอาไข่ต้มและลูกโป่งใส่ขวดโหล โดยใช้หลักการขยาย-หดตัวของอากาศเมื่ออากาศร้อน-เย็น โดยวิธีการจุดไฟใส่ขวดแล้วเอาไข่ปิดฝา 
• ผมลองมาทำการทดลองนี้ที่บ้านกับลูกสาว ไม่ง่ายเลยครับ มีข้อควรคำนึงหลายอย่าง ได้แก่ 
• ขนาดของไข่กับปากขวด ต้องไม่แตกต่างกันมากเกินไป ... ไม่อย่างนั้นไข่จะแตก
• ผิวของไข่ควรจะต้องเปียกหรือลื่น ...ไม่อย่างนั้นแรงดันจากอากาศหดตัวอาจไม่พอดึงไข่ลงได้ 
• ต้องจุดไฟให้เผาเป็นเปลวใหญ่พอควร จึงจะเผาให้อากาศร้อนเพียงพอ  ... แนะนำว่า ครูควรทดลองดู ขนาดของไฟที่เหมาะสม  และไม่ควรให้เด็กจุดกันเอง  

• อุปกรณ์สำหรับเอาไข่ใส่ขวดโหล  
• ถ้าเปลี่ยนจากไข่เป็นลูกโป่ง  อันนี้ผมยังไม่ได้ลองทำ แต่ด้วยแรงเสียดทานที่มากที่ผิวลูกโป่ง และการยึดหยุ่นที่มากเกินไป  ขอตั้งสมมติฐานว่า ไม่น่าจะตกลงไปในขวดนะครับ ... ผมจะไปทดลองทำดูครับ  

• ผมเจอน้องหนูตัวน้อยนี้ อดไม่ได้ที่จะถ่ายรูปไว้ เธอน่ารักมาก  รอยยิ้มของเธอทำให้โลกสดใส .. 

• ครูจรัสศรี พาเด็ก ๆ ทดลองเรื่องฟองอากาศ  คุณครูปรับกิจกรรมจากโครงการบ้านวิทย์นิดหน่อย ตรงที่ แทนที่จะเป่าลมลงไปในชาม แต่ให้เด็ก ๆ ใช้ปลายหลอดแตะน้ำแล้วยกมาเป่าฟองนอกจาน  แข่งกันว่าใครจะเป่าได้ฟองใหญ่กว่า  
• การทดลองอะไรก็ตาม ไม่มีไม่สำเร็จ สังเกตตรงที่เด็ก ๆ ได้เล่นอย่างสนุกสนาน  

• หนูน้อยคนนี้ร้อง "ว้าว...."  เมื่อเห็นสิ่งที่เกิดขึ้น ... ผมมั่นใจว่า เขาได้ฝึกทักษะการสังเกต 

• คุณครูอุไร สร้างความสงสัยให้เด็กด้วยการ เอาน้ำอัญชันสีน้ำเงิน มาเปลี่ยนเป็นสีม่วง ด้วยกรดจากน้ำมะนาว  

• วันนี้ วง PLC เรามีท่านรอง ผอ. มาร่วมด้วย เราสรุปว่า เราน่าจะมี PLC การทดลองทำการทดลองต่าง ๆ กันบ้าง ให้คุณครูได้แลกเปลี่ยนเรียนรู้กัน 
• ความเห็นส่วนใหญ่จะไปในแนวเดียวกัน ผมพยายามจะขับเคลื่อนว่า สิ่งที่เราต้องการจะปลูกฝังคือ "จิตวิทยาศาสตร์" และ "ฝึกทักษะกระบวนการทางวิทยาศาสตร์" 

ขับเคลื่อน PLC เทศบาลเมืองมหาสารคาม _๕๘ : เล่าด้วยภาพ เยี่ยมโครงการบ้านวิทย์น้อย โรงเรียนเทศบาลโพธิ์ศรี

วันที่ ๒๔ กรกฎาคม ๒๕๖๒ ไปร่วมสืบสานโครงการอันเนื่องมาจากพระราชดำริสมเด็จพระเทพฯ  ในโครงการบ้านวิทยาศาสตร์น้อย ที่โรงเรียนเทศบาลโพธิ์ศรี  มาเล่าด้วยภาพ เก็บไว้ในความทรงจำ ที่เราได้ทำสิ่งดี ๆ ให้กับเด็ก ๆ ร่วมกันครับ

ขอแจ้งท่านผู้ปกครองหรือท่านใดที่อยู่ในเขตเทศบาลมหาสารคามทราบนะครับ โรงเรียนในสังกัดเทศบาลเมืองมหาสารคาม มีความพร้อมด้านการจัดการเรียนรู้ดูแลนักเรียนอนุบาลมาก ๆ   ทั้งด้านสถานที่และสิ่งเอื้อต่อการเรียนรู้ อาคารสถานที่ อุปกรณ์การเรียน คุณครูก็พร้อมมาก  นี่คือการเป็นที่พึ่งของชุมชนอย่างแท้จริง หากผู้ปกครองจะช่วยกัน สามัคคีกัน ด้วยการให้ความร่วมมือกับทางโรงเรียนในการจัดกิจกรรมการเรียนรู้  เด็ก ๆ จะเติบโตไปสู่ระดับต่อไปยอย่างมีคุณภาพและความสุขได้ไม่ยาก

• ก่อนเริ่มเรียน คุณครูจะมีกิจกรรมตามรูปแบบและจังหวะ นำนักเรียนเตรียมความพร้อมก่อนเริ่มเรียน 

• ชั้นเรียนอนุบาล ๓ ของครูภาวนา สมควรเป็นแบบอย่างที่ดี (Best Practice) ในการสอนเพื่อพัฒนาทักษะการแก้ปัญหา (Solving Problem Skill) ให้กับเด็ก ซึ่งเป็นทักษะในศตวรรษที่ ๒๑ ที่สำคัญประการหนึ่ง 
• เทคนิคการสอนแบบที่ครูภาวนาใช้กับเด็ก ๆ นี้ ก็คือ การจัดการเรียนรู้บนฐานปัญหา หรือ Problem-based Learning  ในชั้นเรียนนั่นเอง  วิธีการที่ครูภาวนาพาเด็ก ๆ เรียนรู้ คือ กำหนดสถานการณ์ปัญหาให้ โดยมอบอุปกรณ์ให้คนละกระจาด ได้แก่ แผ่นซีดี กระดาษ สีชอร์ค ดินน้ำมัน และลูกแก้ว แล้วตั้งคำถามว่า ทำอย่างไร จะทำให้ซีดีหมุนได้นาน ๆ  โดยไม่รีบให้ดูตัวอย่าง และค่อย ๆ ใบ้ให้เห็นภายหลังจากที่เด็กค่อย ๆ ใช้ความพยายามของตน 
• จากการสังเกตพบว่า เด็ก ๆ คิดได้เอง และทำได้เองจริง ๆ  และที่น่าสนใจมากคือ เด็กที่คิดได้เองก่อนคือเด็กที่ไม่ค่อยพูดตอบกับครูด้วย 

• สองคนนี้กำลังครุ่นคิดว่า จะทำอย่างไรดี ครู "ประวิง" เวลาให้เด็กครุ่นคิดแก้ปัญหาพอสมควร ไม่เร่งรีบ ....ผมคิดว่ากระบวนการนี้สำคัญ

• ครูศิริลักษณ์ กับเด็ก ๆ กำลังสังเกตปรากฎการณ์ "จม หรือ ลอย" ของไข่ต้ม เมื่อค่อย ๆ เติมเกลือลงในน้ำ ... เด็ก ๆ สนใจมาก 
• การทดลองนี้ เหมาะสมต่อการฝึกทักษะกระบวนการทางวิทยาศาสตร์ด้านการกำหนดตัวแปรเชิงปฏิบัติการมาก  (กำหนดตัวแปรต้น ตัวแปรตาม)  
• ตัวแปรต้นคือ ปริมาณเกลือที่เติมลงในน้ำ 
• ตัวแปรอิสระ หรือ ตัวแปรตาม คือ ระดับความสูงของไข่ที่ลอยจากก้นขวดโหล 
• ตัวแปรควบคุม คือ ปริมาณน้ำ ชนิดของไข่ ขนาดของไข่ (น้ำหนักของไข่)
• ฯลฯ 

• ห้องครูละมัย เด็กอนุบาล ๑ กำลังเล่นลูกโป่ง กับการทดลองเกี่ยวกับ "แรงดันอากาศ"  ความยากอยู่ที่ศัพท์วิทยศาสตร์ว่า "แรงดัน"  ซึ่งเรื่องนี้สอนกันอย่างละเอียดตั้งแต่มัธยมถึงมหาวิทยาลัย  จึงไม่ใช่องค์ความรู้ที่ครูจะต้องมากังวล   เด็ก ๆ อาจจะรู้จักคำว่า "แรงดันอากาศ" ก่อนจะรู้จักคำว่า "แรงดัน" ก็ไม่แปลกอะไร เพราะเด็ก ๆ จะสัมผัสจากแรงดันจากลูกโป่งจากประสาทสัมผัสต่าง ๆ เช่น  
• มือบีบลูกโป่ง ลูกโป่งจะคืนรูปเหมือนเดิม 
• สัมผัสลมที่ปล่อยจากลูกโป่ง พัดใส่หน้าหรืแขนขา เย็นสบาย
• หรือด้วยการเล่นจรวดลม แล้วค่อย ๆ สรุปกันว่า ลูกโป่งลอยเพราะ "แรงดันอากาศ" นั่นเอง 
• ฯลฯ 
• โจทย์สำคัญสำหรับคุณครูอีกอย่างหนึ่งเกี่ยวกับการทดลองนี้คือ  จะทำอย่างไรให้เด็ก ๆ เข้าใจว่า อากาศในลูกโป่งจะออกแรงดันไปในทุกทิศทาง 

• ท่าน ผอ.วีระศักดิ์ มาอยู่กับเด็ก ๆ ตลอดช่วงเวลาที่เราไปเยี่ยมเลยครับ เด็ก ๆ เจอ ผอ. จะเดินเข้าไปกอด ...  เป็นการ "Contact" ที่นำมาสู่การ "Connect"  คนที่เข้าใจจิตปัญญาเท่านั้นที่จะมีศรัทธาและให้ความสำคัญกับสิ่งนามธรรมที่เรียกว่า "รักและอบอุ่น" นี้ครับ 

• วง PLC ง่าย ๆ ของเรา สรุปว่า ปัญหาเดียวที่เราควรจะพิจารณาพัฒนาต่อไปคือ การสร้างความร่วมมือกับผู้ปกครองให้มาส่งนักเรียนให้ทันเวลา ความสามัคคีระหว่างโรงเรียนและชุมชนจะทำให้โรงเรียนโพธิ์ศรี ซึ่งขณะนี้มีอาคารอนุบาลใหม่แล้ว เป็นโรงเรียนที่พึ่งที่ผู้ปกครองภูมิใจยิ่ง 

ขับเคลื่อน PLC เทศบาลเมืองมหาสารคาม _๕๗ : เล่าด้วยภาพ เยี่ยมโครงการบ้านวิทย์น้อย โรงเรียนเทศบาลสามัคคี

วันที่ ๒๒ กรกฎาคม ๒๕๖๒ ไปสืบสานพระราชปณิธานของสมเด็จพระเทพฯ ในบทบาท LN ของโครงการบ้านวิทยาศาสตร์น้อย ณ โรงเรียนเทศบาลสามัคคี  ขอมาเล่าด้วยภาพ ต่อเนื่องจากโรงเรียนที่ผ่านมา

• โรงเรียนสามัคคีมีนักเรียนเต็มห้อง การทดลองวันนี้คือ "อากาศต้องการที่อยู่"

• ขอเพียงได้ลงมือทำ เด็ก ๆ ก็จะจดจำสิ่งที่พวกเขาจดจ่ออยู่  การได้ลงมือทำ เป็นอุบายให้จิตของเด็ก ๆ ได้จดจ่อ  ... ตอนเด็กต้องเรียนรู้ "ฐานกาย" และถ้าเป็นการ "เล่นอย่างมีความหมาย" ตามนโยบายของเทศบาลฯ ด้วย เด็ก ๆ ก็จะได้เรียนรู้จาก "ฐานคิด" ด้วย  

•  การทดลอง "ภูเขาไฟ" เป็นที่นิยมมาก ๆ ในการทดลองบ้านวิทยาศาสตร์น้อย ... ขอชื่นชมคุณครู ที่เตรียมให้เด็ก ๆ ทุกคนมีภูเขาของตนเอง เด็กทุกคนได้ลงมือทำตั้งแต่ปั้นดินน้ำมันเป็นภูเขา จนถึงตอนเท น้ำยาล้างจาน ผงฟู (เบคกิ่งโซดา) และน้ำส้มสายชู  
• ผมชอบตรงที่คุณครูสรุปให้เด็กฟังง่าย ๆ ว่า  เมื่อไหร่ที่ด่างและกรดผสมกัน จะทำให้เกิดปฏิกิริยาขึ้นทันที 

• การทดลองที่ได้ผลมาก ๆ เลยคือ การทดลองเรื่อง "กักน้ำไว้ได้" ของห้องอนุบาล ๒  ที่บอกว่าได้ผลมาก เพราะผมสังเกตเห็นว่า เด็ก ๆ สามารถทำได้สำเร็จเป็นส่วนใหญ่ ทำให้สนุกและมีความสุขกับความสำเร็จมาก และที่สำคัญ เด็ก ๆ ทุกคนได้ทำด้วยตนเองด้วย 

• ผมสังเกตจากวง PLC หลังการเยี่ยมชม สะท้อนว่า ทางโรงเรียนไม่มีนิสิตฝึกสอนของหลักสูตรคุรุศาสตร์หรือศึกษาศาสตร์เลย ทำให้คุณครูต้องดูแลนักเรียนคนเดียว ในขณะที่จำนวนนักเรียนมีมากกว่าโรงเรียนที่มีนิสิตฝึกสอนมาช่วย ....  เรื่องนี้เป็นปัญหาของผู้บริหารและการประสานงานกับสถาบันการศึกษา  ผมเห็นว่า ทางเทศบาลหรือโรงเรียน ควรจะตั้งงบประมาณอัตราจ้างสำหรับครูอนุบาล มาทำงานการช่วยดูแลนี้ 

ขับเคลื่อน PLC เทศบาลเมืองมหาสารคาม _๕๖ : เล่าด้วยภาพ เยี่ยมโครงการบ้านวิทย์น้อย โรงเรียนเทศบาลบ้านส่องนางใย

วันที่ ๘ กรกฎาคม ๒๕๖๒ ไปเยี่ยมโครงการบ้านวิทยาศาสตร์น้อย ที่โรงเรียนเทศบาลบ้านส่องนางใย อีกโรงเรียนหนึ่งในสังกัดเทศบาลเมืองมหาสารคาม  มาเล่าด้วยภาพ เพื่อบันทึกความทรงจำการกระทำที่ดี ๆ เพื่อลูกหลานครับ

• คุณครูคุยกันว่า ช่วงเวลาที่ผมมาเยี่ยมห้องเรียนบ้านวิทย์นี้ จำกัดมาก เพราะผมต้องเดินทางต่อมาทำงานที่มหาวิทยาลัยในเวลา ๑๐.๐๐ น. จึงได้จัดห้องเรียนแบบ Team Teaching  คุณครูอนุบาลทุกคนมาร่วมกันสอนการทดลองเรื่อง 

• สิ่งที่โครงการบ้านวิทยาศาสตร์น้อยเน้นที่สุดคือ การปลูกฝังจิตวิทยาศาสตร์และฝึกหัดทักษะกระบวนการทางวิทยาศาสตร์เบื้องต้น (อ่านรายละเอียดได้ที่นี่) โดยเฉพาะ 
• กระบวนการทางวิทยาศาสตร์ ๖ ขั้นตอน ได้แก่  
• ตั้งคำถาม
• ตั้งสมมติฐาน (รวบรวมความรู้แล้วตั้งสมมติฐาน)
• ค้นคว้าทดลอง พิสูจน์สมมติฐาน  (สำรวจตรวจสอบ)
• สังเกตและบรรยายรายละเอียด (ขั้นตอนนี้เพิ่มไว้ให้เน้นเป็นพิเศษสำหรับเด็กครับ)
• บันทึกและแสดงผลการทดลอง (ขั้นตอนนี้เพิ่มไว้เน้นให้เด็กได้ฝึก)
• อภิปราย/สรุปผล (สรุปว่า สมมติฐานเป็นจริงหรือไม่ เพราะอะไร ครูอาจต้องช่วยสนับสนุนตามสมควร)
• ทักษะกระบวนการทางวิทยาศาสตร์ขั้นพื้นฐาน ๘ ประการ ... (บ้านวิทย์น้อยฯ เน้นอย่างน้อยให้ครบ ๔ ประการ ตามเกณฑ์ (อยากดูเกณฑ์คลิกที่นี่)) ได้แก่
• การสังเกต
• การวัด
• การคำนวณ หรือ การใช้ตัวเลข
• การจำแนกประเภท การเปรียบเทียบ
• การใช้ความสัมพันธ์ระหว่างสเปสกับสเปส (รูปร่าง รูปทรง กะขนาด) และ สเปสกับเวลา (การสังเกตการเปลี่ยแปลง)
• การสื่อความหมาย  .... ขั้นตอนนี้เองที่โครงการฯ ต้องการเน้น โดยกำหนดเป็นขั้นหนึ่งของกระบวนการฯ 
• การลงความเห็น  .... ครูสนับสนุนด้วยการถามได้ แต่ดีที่สุดคือเด็กตัดสินใจเอง  สรุปเอง
• การพยากรณ์  เป็นการคาดเดาอย่างมีหลักการ ใช้ประสบการณ์และองค์ความรู้ที่ได้ไปใช้ ก็คือ การนำความรู้ไปใช้นั่นเอง 

• การทดลองวันนี้เกี่ยวกับการละลายหรือไม่ละลาย และองค์ประกอบของปากกาสีไวบอร์ด คุณครูให้เด็ก ๆ เขียนตัวอักษรหรือวาดภาพลงไปที่ก้นจานเซรามิก โดยใช้ปากกาไวท์บอร์ดหลากสี  หลายยี่ห้อ แล้วลองเอาน้ำหรือแอลกอฮอล์เทลงไป ... แล้วให้เด็ก ๆ สังเกต 

• ถ้าเด็ก ๆ สังเกตเห็น น้ำเปลี่ยนสี ... ถ้าในคำพูดของเด็กมีคำว่า "ละลาย" ก็แสดงว่าเด็กคนนั้นรู้จักละลาย
• ถ้าเด็กสังเกต และบอกได้เองว่า น้ำไม่เปลี่ยนสี ก็แสดงว่า สีชนิดนี้ไม่ละลายน้ำ 
• คุณครูอาจเชื่อมโยงกับการเขียนปากกาไวบอร์ดลงบนกระดาน แล้วเชื่อมโยงไปสอนให้เด็กรู้ว่า เวลาเขียนกระดานไวท์บอร์ดต้องลบให้เรียบร้อย อย่าปล่อยให้แห้ง เพราะจะลบไม่ออก วิธีการลบไวท์บอร์ดเมื่อแห้งติดแล้ว ก็ต้องใช้แอลกอฮอลล์ เป็นต้น 

• ผมฟังคุณครู ได้ความรู้ใหม่ ว่า ปากกาไวท์บอร์ทชนิด non-Permanent (ไม่ถาวร) มีองค์ประกอบสำคัญ ๓ ส่วนคือ สี น้ำ และน้ำมัน  นั่นหมายถึง 
• ถ้าเขียนและใส่น้ำทันทีจะละลายน้ำ 
• ถ้าเขียนแล้วทิ้งไว้ให้แห้ง น้ำจะละเหยหมด เหลือแต่น้ำกับสีกับน้ำมัน ก็พอลบได้จากก้นถ้วย หรือกระดานไวท์บอร์ด ที่พื้นเรียบลื่น ไม่ติดน้ำมัน   แต่น้ำจะไม่เปลี่ยนสีแล้ว เพราะน้ำมันไม่ละลายในน้ำ 
• ถ้าทิ้งไว้ ให้นานมาก ๆ  น้ำจะระเหยหมด น้ำมันแห้งหมด เหลือแต่สี จะลบไม่ออกแล้ว ต้องใช้ แอลกอฮอล์ 

• การประชุม PLC หลังการเยี่ยมชมชั้นเรียน ข้อสะท้อนสำคัญ ๓ ประการ คล้ายกับทุกโรงเรียน คือ 
• เราไม่จำเป็นต้องเน้น "ความรู้" สำหรับเด็กอนุบาล ไม่ต้องห่วงว่าจะสรุปองค์ความรู้ทางวิทยาศาสตร์ให้เด็กอะไรมากครับ 
• ให้เน้นที่ การปลูกฝัง "จิตวิทยาศาสตร์" และ ฝึกทักษะกระบวนการและกระบวนการทางวิทยาศาสตร์ 
• สิ่งสำคัญที่สุด ยังคงเป็น ความสุขและความสนุกของทั้งนักเรียนและคุณครูครับ 

ขอเป็นกำลังใจให้คุณครูเพื่อศิษย์ทุกท่านครับ 

ขับเคลื่อน PLC เทศบาลเมืองมหาสารคาม _๕๕ : เล่าด้วยภาพ เยี่ยมโครงการบ้านวิทย์น้อย โรงเรียนเทศบาลศรีสวัสดิ์

วันที่ ๓ กรกฎาคม ๒๕๖๒ มาสืบสานพระราชปณิธานของสมเด็จพระเทพฯ ผ่านโครงการบ้านวิทยาศาสตร์น้อย ที่โรงเรียนเทศบาลศรีสวัสดิ์

• คุณครูเริ่มกระบวนการด้วยการสาธิต โดยจัดให้นักเรียนนั่งล้อมเป็นรูปตัวยู่  นักเรียนแต่ละคนจะมีตำแหน่งประจำของตน มีสติ๊กเกอร์ติดชื่อไว้ชัด ซึ่งผมเห็นทุกโรงเรียนระดับอนุบาลก็ทำลักษณะนี้ ... น่าจะเป็นวิธีที่ดีที่สุดที่ครูเห็นเด็กทุกคน เด็กทุกคนเห็นครูและรู้ว่าครูกำลังทำอะไรอยู่ ไม่มีหน้า ไม่มีหลัง ไม่มีบัง ....  
• การนั่งแบบตัวยูนี้ นอกจากจะทำให้เด็กดูครูครูดูเด็กแล้ว น่าจะมีเหตุผลตรงที่การเว้นระยะห่างระหว่างเด็กกันเองด้วย เพราะสังเกตว่า เมื่อไหร่เด็กหันหน้าหากันและใกล้กัน จะเกิดการชุลมุนกันขึ้นทันที ...  แต่ถ้าหาวิธีไม่ให้เกิดชุลมุนได้แต่ให้เด็กเข้าไปมุ่งดูการสาธิตอยู่ใกล้ ๆ ได้ จะดีที่สุด  

• การทดลองเรื่อง "น้ำเดินได้"  เมื่อใส่สีผสมอาหารในน้ำจะสร้างความสนใจได้ดีครับ เพราะเห็นชัด แต่มีข้อเสียคือ น้ำจะ "เดิน" ช้ามาก  ไม่ทันใจหรือสร้างความสงสัยให้เด็ก  คุณครูอาจออกแบบกิจกรรมระหว่างรอ จะดีที่สุดครับ 

• กิจกรรมลูกข่างหลากสี ก็ได้ผลดีเสมอครับ ... ความยากอยู่ตรงที่ ทำอย่างไรให้เด็กสังเกตเห็นการผสมของสี 

• ผักกาดเปลี่ยนสี  เป็นการทดลองของนักเรียนมัธยมต้นเลยนะครับ  เป็นเรื่องเกี่ยวกับท่อลำเลียง  แต่ก็ให้ผลสร้างความสนใจให้เด็ก ๆ สงสัยได้ดี  ...  ไม่ต้องพะวงกับความรู้นะครับ 

• "ผักกาดเปลี่ยนสี" จะคล้ายกับ "น้ำเดินได้" คือ การเปลี่ยแปลงเกิดขึ้นช้ามาก  คุณครูอาจต้องออแบบกิจกรรมเข้ามาแทรกระหว่างรอ เช่น ให้วาดรูปและระบายสีตามที่เห็น เป็นต้น 

• กิจกรรมบอลลูนลูกโป่ง ...  ผมว่ากิจกรรมนี้น่าจะสนุกและสร้างความสงสัยและสนใจได้มาก ...  ขอไปลองกับน้องข้าวหอมกับน้องขวัญ ก่อนจะมารายงานนะครับ 

• ถ้าเรามุ่งไปที่การสังเกต และให้เด็กหาทางอธิบายว่าเกิดการเปลี่ยนแปลงอย่างไร เมื่อเอา "ผงอะไรไม่รู้" ผสมกับ "น้ำอะไรไม่รู้" แล้วทำให้เกิดบอลลูนลูกโป่งขึ้น ....   ถ้าเด็กตั้งคำถามว่า "นั่นอะไรอะ" ... ก็ถือว่า คุณครูทำสำเร็จแล้ว ... ใช่ครับ ความสงสัยที่เกิดขึ้นเอง คือสิ่งที่เราต้องการ

• การทดลองเรื่อง "เมล็ดพืชเต้นระบำ" ก็ทำกันทั่วไป เป็นที่นิยมกับทุกโรงเรียนในโครงการบ้านวิทย์น้อยครับ ...  

• ต้องเลือกเมล็ดพืชที่มีจมน้ำและมีน้ำหนักไม่มากเกินไป เบาพอที่ฟองจะพา "เต้นระบำ" ได้ 
• การใส่สีในน้ำ น่าจะทำให้เด็กสังเกตการเคลื่อนที่ของเมล็ดพืชได้ยากขึ้นนะครับ ... หรืออาจารย์มีวัตถุประสงค์อย่างอื่น...

• วง PLC สั้น ๆ สะท้อนจุดสำคัญ โดยหวังจะคลายความกังวลของคุณครู คล้ายกับที่โรงเรียนเทศบาลบูรพาฯ  คือ...
• ไม่ต้องห่วงเรื่อง "ความรู้" การสรุปความรู้ที่เป็นวิทยาศาสตร์อะไรมากดอกครับ ถ้าคุณครูเรียนรู้ไป ทำไป จะค่อย ๆ เข้าใจความคิดรวบยอดของแตะละการทดลองได้เอง   เราไม่จำเป็นต้องสรุปเป็นความรู้ให้เด็ก ๆ ท่องจำใด ๆ  ... 
• สิ่งที่เราเน้นคือ การฝึกทักษะพื้นฐานทางวิทยาศาสตร์ให้เด็ก ๆ ครับ  โดยเฉพาะ การสังเกต การจำแนกประเภท พยายามให้เด็กอธิบายสิ่งที่เห็นด้วยคำของตนเอง โดยไม่ใช่ให้จำไปพูด 
• สำคัญมาก ๆ คือการส่งเสริมหรือสนับสนุน ให้เกิด ความสงสัยที่เกิดขึ้นเอง 
• และที่สำคัญที่สุดคือ  ความเป็นธรรมชาติ สุข สนุก ที่ได้เรียน ได้สอน 

ผมชอบและเห็นด้วยอย่างยิ่งที่ท่าน ศน.ไสว ท่าน บอกว่า "เล่นอย่างมีความหมาย" .... 

ขับเคลื่อน PLC เทศบาลเมืองมหาสารคาม _๕๔ : เยี่ยมโครงการบ้านวิทย์น้อย โรงเรียนเทศบาลบูรพาพิทยาคาร

ผมทำการประเมินโครงการบ้านวิทยาศาสตร์น้อย ด้วยเกณฑ์ประเมินฯ (คลิกที่นี่) เรียบร้อย และส่งผลการดำเนินการไปให้ฝ่ายประสานงานโครงการส่วนกลางแล้ว หลังจากที่ได้กำหนดแผนร่วมกันตั้งแต่เวทีฝึกอบรมคุณครูและทำ PLC กันครั้งก่อน (คลิกที่นี่) เมื่อคุณครูส่งผลงานมาตามกำหนดเวลา ผมตระหนักว่าการตรวจสอบเอกสารรายงานอย่างเดียว  ไม่น่าจะเกิดประโยชน์มากนัก จึงได้ประสานอาจารย์ศึกษานิเทศก์ที่รับผิด ขอเวลาให้ผมลงไปเยี่ยมกิจกรรมของครูกับนักเรียนที่โรงเรียนทั้ง ๗ แห่งในสังกัดของเทศบาลเมืองมหาสารคาม

วันที่ ๒ กรกฎาคม ๒๕๖๒ ที่ผ่านมา มีโอกาสไปเยี่ยมคุณครูอนุบาลบ้านวิทย์น้อยที่โรงเรียนเทศบาลบูรพาพิทยาคาร ทีมงานของโรงเรียนทำงานบ้านวิทย์น้อยฯ อย่างต่อเนื่อง และเวียนวัตรพัฒนาไปเรื่อยๆ ตามลำดับ   สิ่งหนึ่งที่ผมสังเกตเห็นที่น่าจะนำมาบันทึกไว้เป็นตัวอย่าง แลกเปลี่ยนเรียนรู้กัน คือความพยายามในการปลูกฝังกระบวนการทางวิทยาศาสตร์

เป้าหมายคือ การปลูกฝังจิตวิทยาศาสตร์และปลูกฝังทักษะกระบวนการทางวิทยาศาสตร์ 

หลังจากไปเยี่ยมชมการเรียนการสอนของคุณครูแล้ว ครูและผู้มาเรียนรู้ด้วยทุกท่านได้ไปร่วมทำวง PLC ง่าย เพื่อสะท้อนและป้อนกลับ (Feedback) สิ่งที่เห็นและเป็นประโยชน์ร่วมกัน

• ผมเสนอว่า เป้าหมายของโครงการบ้านวิทยาศาสตร์น้อยคือ การปลูกฝัง "จิตวิทยาศาสตร์" ตั้งแต่ยังเด็ก และ จัดให้เด็กได้ฝึกทักษะกระบวนการทางวิทยาศาสตร์ที่สำคัญ ๆ เหมาะกับวัยของเด็ก ๆ 
• ผู้ที่มีจิตวิทยาศาสตร์ คือ ผู้ที่มีเจตคติดีต่อวิทยาศาสตร์ คิด ทำ และนำกระบวนการวิวทยาศาสตร์ไปใช้เป็นพื้นฐานในการตัดสินใจในการดำเนินชีวิต คือ ใช้เหตุและผล บนพื้นฐานของความเป็นจริง (เคยเขียนเรื่องนี้ไว้ที่นี่ครับ)
• ทักษะกระบวนการทางวิทยาศาสตร์ที่ประกาศและอ้างอิงกันทั่วไป ใช้ตามของสมาคมการศึกษาอเมริกัน ทั้งหมด ๑๓ ประกการ พื้นฐาน ๘ ข้อ และขั้นสูง ๕ ข้อ  แสดงดังภาพด้านล่าง 

• คุณครูอนุบาลจะพิจารณาด้วยตนเองว่า เด็กอนุบาลควรจะฝึกทักษะใด  ที่สำคัญ ๆ  ก็คือ ทักษะการสังเกต ทักษะการวัด (เบื้องต้น) และทักษะการจำแนกประเภท ส่วนทักษะการสื่อความหมาย  การใช้ตัวเลข ลงความเห็น และการพยากรณ์ คุณครูอาจต้องฝึกแบบปูพื้นไว้ ด้วยการตั้งคำถามให้ได้ฝึกรอไวในระดับสูงขึ้น 
• ส่วนเรื่องการทำโครงงาน เด็กจะได้ฝึกทักษะขั้นสูงเพิ่มขึ้น ซึ่งน่าจะเหมาะสมกับอนุบาล ๓ และอาจต้องมีคุณครูคอยตั้งคำถามและสนับสนุนอยู่ในช่วงแรกที่ฝึกประบวนการ

สิ่งที่ประทับใจได้รู้เห็น

ผมสังเกตว่า การทดลองบ้านวิทย์น้อย ของคุณครูเทศบาลบูรพาฯ ครั้งนี้ มีการปลูกฝังการเปรียบเทียบตัวแปรอย่างเห็นได้ชัด 

• การทดลองแก้วดูดน้ำ ใช้เทียนขนาดสั้นยาวแตกต่างกัน แล้วตั้งคำถามให้เด็ก ๆ สังเกต การเปลี่ยนเปลง เปรียบเทียบ 

• การทดลองเรื่องเมล็ดพืชเต้นระบำ มีการปรับเปลี่ยนให้เด็กเปรียบเทียบระหว่างน้ำเปล่าและน้ำส้มสายชู  เปรียบเทียบเหตุการหลังเติมผงฟูปริมาณต่างกัน และมีการเปรียบเทียบการเปลี่ยนแปลงหากเปลี่ยนลำดับากรผสมด้วย .... แม้จะยากเกินไป แต่นับว่าถูกทางในการปลูกฝังให้เด็ก ๆ รู้จักตัวแปรต้น ตัวแปรตาม ตัวแปรควบคุม 

ขอเป็นกำลังใจให้คุณครูทุกท่าน ทำกิจกรรมบ้านวิทย์น้อยต่อไปครับ 

ขับเคลื่อน PLC เทศบาลเมืองมหาสารคาม _๕๓ : เกณฑ์การประเมินโครงงานของโครงการบ้านวิทยาศาสตร์น้อย (ฉบับปรับปรุงล่าสุด)

อีกบทบาทหนึ่งของการสืบสานพระราชปณิธาน คือ งานการเป็น LN (อ่านว่า Local Network) ของโครงการบ้านวิทยาศาสตร์น้อย  ซึ่งทำเรื่องนี้ตั้งแต่หลายปีก่อน ตั้งแต่ทำงานกับศาสตราจารย์ ดร. ละออศรี เสนาะเมือง ท่านมอบหมายว่า โครงการนี้สำคัญ เป็นโครงการตามพระราชดำริของสมเด็จพระเทพฯ ณ ขณะนั้น

บันทึกนี้ผมสรุปคำสำคัญของเกณฑ์การประเมินโครงงานในโครงการบ้านวิทยาศาสตร์ฉบับล่าสุด (๒๕๖๐) ที่ใช้มาตลอดถึงปีการศึกษาปัจจุบัน (๒๕๖๒) อาจจะมีประโยชน์สำหรับครูอนุบาลบ้านวิทย์น้อยที่สนใจ หรืออาจมีประโยชน์สำหรับ PLC ของคนที่สนใจร่วมกัน เพราะสามารถแบ่งปันอภิปรายกันได้โดยใช้กระดาษแผ่นเดียว 

ภาพรวมของการประเมินโครงงานบ้านวิทย์น้อย เปรียบได้กับบันได ๖ ขั้น ๙ ข้อ แต่ละข้อให้คะแนนแตกต่างกันไป  โดยให้พิจารณาจากล่างขึ้นบน  ดังนี้

• ดูก่อนว่า จัดเป็นโครงงานได้หรือไม่ โดยดูว่า มีการใช้กระบวนการทางวิทยาศาสตร์หรือไม่ หากเป็นเพียงกิจกรรม ก็จะหยุดไม่พิจารณาประเมินโครงงานนั้นต่อ  แต่ถ้าใช่ก็จะก้าวไปบันไดที่สอง ... บันไดขั้นแรกนี้ไม่มีคะแนนให้ เปรียบเหมือนประตูที่ต้องผ่านไปก่อน 
• บันไดขั้นที่ ๒ มี ๓ ข้อ พิจารณารวมทั้งหมด ๗ คะแนน 
• ดูว่าครบวัฏจักรสืบเสาะ ๖ ข้อหรือไม่ ถ้าไม่ก็ได้ ๐ คะแนน ถ้าครบ ให้ ๑ คะแนน
• ดูว่าเกิดจากความสงสัยของเด็กหรือไม่ ถ้าใช่ให้ ๓ คะแนน ถ้าร่วมกับครูได้ ๒ คะแนน ถ้าครูกำหนดขึ้น ให้ ๑ คะแนน
• ถ้าริเริ่มสร้างสรรค์เองและแปลกใหม่ให้ ๓ คะแนน ถ้าครูช่วยคิดให้ ๒ คะแนน ถ้าต่อยอดจากผู้อื่น ให้ ๑ คะแนน ถ้าลอกเลียนมา จะได้ ๐ คะแนน 
• บันไดขั้นที่ ๓ มีคะแนนถึง ๖ คะแนน พิจารณาจาก ๒ ส่วนคือ การมีส่วนร่วมของเด็ก และการลงมือทำของเด็ก 
• ถ้าเด็กออกแบบเองเป็นส่วนใหญ่ ให้ ๓ คะแนน ถ้าครูให้แนวทางแล้วนักเรียนเป็นคนตัดสินใจ ให้ ๒ คะแนน ถ้าครูเป็นผู้ออกแบบ ให้ ๑ คะแนน
• ถ้าเด็กทุกคนมีส่วนร่วมให้ ๓ คะแนน ถ้าบางส่วนไม่ได้ร่วม ให้ ๒ คะแนน แต่ถ้าครูเป็นผู้นำทำ ให้ ๑ คะแนน
• บันไดขั้นที่ ๔ มี ๒ คะแนน ดูที่การรายงานผลและการบันทึกผลของเด็ก ๆ  โดยดูว่าสอคคล้องกับคำถามหรือกระบวนการที่ทำหรือไม่ 
• ถ้าไม่สอดคล้องให้ ๐ คะแแนน
• ถ้าสอดคล้องบางข้อ ให้ ๑ คะแนน 
• ถ้าสอดคล้องทุกข้อ ให้ ๒ คะแนน
• บันไดขั้นที่ ๕ ให้พิจารณาการสรุปและอภิปรายโครงงาน ดูว่า 
• ใครเป็นผู้สรุป ถ้าครูเป็นผู้สรุปให้ ๐ คะแนน ถ้านักเรียนสรุปให้ ๑ คะแนน
• สรุปได้สอดคล้องกับคำถามหรือผลการสำรวจตรวจสอบหรือไม่ ถ้าสอดคล้องให้ ๒ คะแนน ถ้าไม่ ให้ ๐ คะแนน
• ดูที่หลักฐาน ถ้าหลักฐานสอดคล้องด้วย ให้ ๑ คะแนน ถ้าไม่ ให้ ๐ คะแนน
• บันไดขั้นที่ ๖ ให้พิจารณาว่า เด็กเกิดทักษะอะไรหรือไม่ เพียงใด 
• ถ้าเกิดทักษะกระบวนการทางวิทยาศาสตร์  ๔ ทักษะขึ้นไป ให้ ๓ คะแนน ๓ ทักษะให้ ๒ คะแนน ๒ ทักษะให้ ๑ คะแนน
• ถ้าเกิดทักษะด้านอื่น ๆ ด้วย เช่น ภาษา การสื่อสาร ฯลฯ  ๒ ด้าน ให้ ๑ คะแนน ๓ ด้าน ให้ ๒ คะแนน และถ้าเกิด ๔ ด้านขึ้นไป ให้ ๓ คะแนน

รวมคะแนนประเมินโครงงานทั้งหมด ๒๕ คะแนน ถ้าได้ ๑๒ คะแนน ก็จะผ่านการประเมินครับ